Alexander Grothendieck

Salama daholo.

Fampahafantarana ny fiainan'i Alexander Grothendieck sy ireo fitsipika vitsivitsy nampihariny matetika t@ fiainany, araky ny tantara no anaovana lahatsoratra eto. Tsy hiditra @ an-tsipiriny ny lahatsoratra fa haneho fotsiny ihany ireo tranga sy lafiny hitan'ny mpanoratra mamintina ny fiainany.

Ny fahazanany. I Alexander Grothendieck dia mpimatematika, teraka tao Berlin t@ taona 1928. Ny rainy, Alexander Shapiro na Alexander Tanaroff taty aoriana, dia teraka tao Novozybkov ta@ taona 1889, mpitolona sy tsy mpankasitra rafi-pitondrana sy ny tsindry hazolena t@ madinika t@ izany ary nisy fotoana nigadra aman-taonany noho izany. T@ fotoana nahaterahan'i Grothendieck dia mpitolona mitovitovy amin'i Shapiro ihany koa ny vadiny, renin'i Grothendieck. Nitolona hatrany na teo aza ny asa fivelomany toy ny fakana sary, ary maty t@ taona 1942 tany @ ireo toby figradrana ny Jiosy t@ ady lehibe faharoa ireny angamba raha ny tantara.

Ny renin'i Grothendieck, Johanna (Hanka) Grothendieck, dia teraka tao Hamburg t@ taona 1900, mpiara-mitolona amin'ny vadiny, nisy fotoana niara-nigadra t@ Grothendieck zanany tany @ toby nitazomana Jiosy t@ ady lehibe faharoa. Taty @ taona 1957 no maty izy rehefa narary natetika taona maro taloha sy volana vitsivitsy talohan'ny fahafatesany.

Ny fahazazan'i Grothendieck dia nanomboka t@ fiarahany t@ ray aman-dreniny nandritry ny 5 taona, narahin'ny fandefasana azy t@ fianakaviana mpiahy nandritra ny 6 taona, ny fihazonana t@ ireo fanatobina Jiosy tao Frantsa (Mende niaraka t@ reniny avy eo Chambon-sur-Lignon izy irery) izay nahafahany nandeha nianatra ihany.

Ho tohizana @ manaraka ny fahatanorany sy ny fanombohany ny asa maha-mpimatematika.

Vaovao sy fifandraisana

Salama daholo.
Maromaro ireo vaovao nandritra izay fotoana tsy nanoratana izay.

Ao @ i@HEP-MAD: mpianatra-mpikaroka roa no nahavita DEA sy dokotora avy teto @ i@HEP-MAD. Ny asa soratra DEA, izay nataon'i Fenompanirina Andrianala dia mikasika ny asa fanampy kajy @ FAA fanandramana (software in experimental HEP) nataony nandritra ny telo volana latsaka tany CERN. Raha velabelarina dia momba ny fanatsarana ny fomba fiasan'ny fitaovan-kajy (logiciel) GAUSS izay mimodely sy mimody (simulate) ilay fitiliana LHCb ao @ fampifandonana LHC.

Ny asa soratra dokotora, izay nataon'ny mpanoratra, dia mifantoka @ verim-panenitra (renormalization) sy ny fifanetsehana (interaction) @ teorian'ny saha voafatra (TSV). Izany dia mampiseho ireo olana ara-kajy ny TSV ankehitriny -- ny fivorahan'ireo halehibe fizika (divergence of physical quantities) -- sy vahaolana omen'ny teoria verim-panenitra, izay manazava ny fiankinan'ny TSV manaraka ny sikalin'ny angovo (energy scale) hijerena azy, ary fanolorana modely haiherijika (probabilistic model) ny fifanetsehana @ TSv hisorohana ireo olana fivorahana.

Fiofanana: ny mpanoratra dia nandray anjara t@ sekoly-fiofanana momba ny fifampizotrana AdS/CFT (AdS/CFT correspondence) tany ICTP ny 19-30 may teo. Nahafahana nanamafy ny fikarohana ataoko @ io lohahevitra io izany fiofanana izany. Hitako mbola betsaka ny fahalalana ilaiko hifehezana ny manodidina an'io lohahevitra io. Teo koa ny olana @ fahaverezan'ny teny anglisy hainoana sy tenenina, izay azo namboarina t@ alalan'ny fifantohana sy ny fahalalana FAA ihany. Nisy koa ny fifandraisana napetraka teo amin'ny mpandray anjara,izay nahatsapana fa misy ny mahafehy tsara ny seha-pikarohana misy azy. Farany, raha oharina @ eto @ i@HEP-MAD dia ny fotoana hikarohana sy hifampiresahan'ny mpikaroka momba ny asany no betsaka lavitra any @ io ivotoerana io; ivelan'ny fianarana sy ny fikarohana dia ny misakafo sy ny matory ihany (dia manasa lamba koa) no adidin'ny mpandray anjara tany.
Amin'izao fotoana izao dia Ramarovelo Hugues, mpianatra DEA eto @ i@HEP-MAD, no mandray anjara @ CERN summer student program mandritry ny roa volana eo ao @ fampifandonana LHC. Zotrana fitaovam-pitiliana antsoina hoe LHCb online system) ao @ LHCb no iasany ary mifantoka @ fibaikona zotra (network) ao sy fanamboarana fandaharan'asa fanampy kajy (software program) @ fitaovan-kajy (software) Python. NY fanarahan'ireo mpianatra i@HEP-MAD io CERN program io dia ahafahana mampivelatra ireo fahaiza-manao @ lafiny fanampy kajy sy ny fanandramana, mampiteraka fifandraisana manokana @ ireo mpianatra sy mpikaroka any CERN, ary farany fihariana koa satria mikarama izy ireo.
Andrianala Fenompanirina, mpianatra dokotera eto @ i@HEP-MAD, koa dia handray anjara @ sekoly momba ny Haikosmosy (cosmology) any ICTP ny 21 jolay hatramin'ny 1 aogositra izao. Ny fizotran'ny sekoly moa dia fanatrehana fampianarana (lectures) omen'ny mpikaroka vitsivitsy, sy fotoana adihevitra.
Ankoatra izay, ireo mpianatra hafa dia manohy manokana ireo fianarana DEA. Asa lehibe maika eto @ i@HEP-MAD ny fanatsarana fomba fianatra DEA satria tsy mbola betsaka ny fotoana hiaraha-mianatra na hiaraha-mikaroka araky ny voalaza tetsy aloha.

Fiaraha-miasa: Efa ho herintaona izao no nanomana fampianarana Fizika fanandramana ao Kolejy Masina Misely ny i@HEP-MAD. Mifantoka @ Mekanika ny fanomanana izao ary miantefa @ ireo mpianatra kilasy Voalohany siantifika izay hofantenina. Manomboka @ fanamboarana ireo fitaovam-panandramana mekanika misy @ Kolejy ny asa ary hatomboka @ volana Janoary 2009 ny fampianarana raha mety. Anisan'ny fanomanana ataon'ny i@HEP-MAD ny fitadiavana fanohanana sy fiaraha-miasa ivelany (Anjerimanantolon'Antananarivo, CNAPMAD) @ fanatanterahana ny fanamboarana.

Andraikitra sy asa ho an'ny i@HEP-MAD koa ny fanazavana ny asany @ Minisiteran'ny Angovo sy ny Sampana Fikarohana ao @ MENRS satria ireo no rafi-panjakana, ankoatry ny Anjerimanontolon'Antananarivo, afaka sy tokony manohana ny fikarohana sy fampiodonana ara-pitaovana sy ara-bola ny i@HEP-MAD. Any USA ohatra dia ny Departement of Energy (DOE), izay rafi-panjakana amerikanina, dia anisan'ireo manohana mivantana ny ivotoerana momba ny FAA. Miaraka @ fahatongavan'ny fitrandrahana ireo harena an-kibon'ny tany eto Madagasikara dia andraikitsika ny manantona sy manazavana ny drafitra fivoarana kendrintsika hampiodonana ny i@HEP-MAD @ ireo sampam-panjakana roa ireo.

Ireo tanjona: Notsindrin'ny Tale mpanorina ny i@HEP-MAD fa mila mifantoka @ lohahevi-pikarohana iray ny mpianatra-dokotera sy dokotera tsirairay ato @ ivotoerana. Izany dia mba ahafahan'ny tsirairay ho lasa mpifehy (specialist) ka ahafahan'ny ivotoerana miara-miasa @ ireo ivotoerana FAA vahiny. Izao mantsy, tsy hisy fiaraha-miasa mitovy tantana eo @ i@HEP-MAD sy ireo ivotoerana FAA vahiny raha tsy misy lohahevi-pikarohana mazava afaka hidiran'ny roa tonta; ny fidirana @ lohahevi-pikarohana FAA iray anefa dia mitaky mpifehy mikaroka manodidina io lohahevi-pikarohana io.
Toy izao no ireo dingana mety mankany @ izany fifehezana lohahevi-pikarohana FAA izany.
1. mamantatra sy mahazo teoria FAA momba ilay lohahevitra, izany hoe mampivoitra ny rafitr'ilay teoria, manao kajy sy mampiasa ireo fitaovam-pikajian'ilay teoria, ary manamarina ireo vahaolana efa nomen'ilay teoria FAA misy;
2. mamantatra sy mahazo ireo olana tsy mbola voavahan'ilay teoria FAA, izany hoe mijery ireo fanitarana mety azo atao;
3. mamaha ireo olana, izany hoe mamorona rafitra sy fitaovam-pikajiana vaovao @ alalan'ilay teoria FAA niaingana ohatra.
Araka izany dia mifantoka @ ireo fikajina antsipiriny ireo kajy fototra FAA ny seminera eto @ i@HEP-MAD mba hiroso hatrany mankany @ fifehezana.

Izay no tiana hozaraina fa @ manaraka indray.

Mety ho lasa mpifizikan'ny avo angovo ve?

Salama daholo.

Hitady valiny @ io lohateny fanontaniana io no antony hanoratana.
Voalohany, ireo asan'ny mpifizika FAA dia sokajina toy izao: mandalina ireo teoria fizika misy, manazava ireo tranga fizika sy olana fizika, mizara ireo fandalinana sy fanazavana momba ny FAA. Ny fanatanterahana ireo asa telo ireo no maha-mpifizika ary ireto manaraka ireto
ireo toetra afaka mamaritra io fanatanterahana io.

Fotoana hiasana FAA. Ireo asa ireo dia mitaky fotoana izay azo zaraina toy izao:
- ny fotoana hiasana manokana, izay ahitana fotoana iasana @ ampahan'asa iraisana (tetik'asan'ny toeram-pikarohana ohatra), sy fotoana iasana @ asa feno (fikarohana manokana).
Ny fotoana faharoa dia ilay mpifizika ihany no mamaritra azy. Ilay karazam-potoana voalohany kosa dia miankina betsaka @ fifanarahan'ireo mpiara-miasa;
- ny fotoana hiasana miaraka, izay ahitana fotoana iasana @ tetik'asan'ny toeram-pikarohana (tetik'asa iraisam-pirenena), sy fotoana iasana anaty vondrona mpifizika (famoahana voka-pikarohana anaty gazety);
- ny fotoana hizarana ireo asa FAA, izay atao @ alalan'ny fampianarana na seminera.

Endrik'asa FAA. Ho an'ireo vondrona mpianatra (AEA-mpidokotera) dia ny fianarana FAA miendrika asa manokanana miaraka arahina tatitra na seminera. Ho an'ireo vondrona mpifizika (dokotera no miakatra) dia:

- ny tetik'asa iarahana @ mpiara-miombin'antoka eto an-toerana (anjery manontolon'Antananarivo, Departemanta Fizika (Antananarivo), orinasa malagasy);
- ny tetik'asa iarahana @ mpiara-miombin'antoka any ivelany (ICTP, Univ Montpellier II, AIMS, samy toeram-pikarohana, sns);
- ny tetik'asa iraisam-pirenena (LHC, ILC,);
- ny fampianarana sy fitaritana seminera.

Voka-pikarohana FAA. Miendrika maromaro ireo vokatra azo avy @ asa-pikarohana FAA:
- ny famahana olana fizika. Ny olana fizika resahana eto dia oharina @ ilay mpifizika miatrika izany; izany hoe mety tsy ho olana izy io ho an'ny mpifizika hafa;
- ny famoahana lahatsora-pikarohana. Ity vokatra ity dia mety ho lafiny iray @ ilay vokatra voalohany satria mety ho famahana olana fizika ilay lahatsora-pikarohana. Amin'izay fotoana izay dia matetika vahaolana @ olana fizika iraisana no eken'ireo gazety fizika. Misy koa anefa ireo lahatsora-pikarohana izay lahatsoratra fanazavana miavaka momba lohahevitra iray efa voazava tany aloha;
- ny famelabelarana lohahevitra. Ity vokatra farany ity dia fanomezana fanazavana sy fanadihadiana momba lohahevitra, izay iarahan'ilay mpamelabetra mifanakalo amin'ireo mpifizika mitovy taranja aminy.

Toeram-piasana FAA. Amin'ny maha taranja hairaha fototra azy, dia misy lafiny teorika ny FAA izay azo tanterahana ao @ :
- toeram-pikarohana. Amin'ny akapobeany dia any @ ireo toeram-pikarohana no ahitana ireo foto-drafitra natokana @ fikarohana toy ny fitaovam-panandramana, ny solosaina, ny birao, sns. Toereana manamora ny fihaonana @ ireo mpikaroka mitovy taranja ny toeram-pikarohana ary afaka ahitana ireo endrik'asa voalaza tetsy ambony. Ny lafiny haitranga moa dia matetika anaty toeram-pikarohana no tanterahina;
- toeram-ponenana. Ho an'ireo mpifizika FAA dia toerana afahana miasa ny toeram-ponenana rehefa afahana mieritreritra, manoratra na mamaky lahatsoratra. Raha oharina @ ireo mpifizika FAA haitranga dia tsy mampiasa mivantana foto-drafitra manokana toy ny fampifandonana vainga bitika ireo mpifizika FAA teorika ka malalaka kokoa @ toerana afahany miasa. Mazava ho azy fa toerana hiasana manokana matetika ny toeram-ponenana;
- eny rehetra eny. Rehefa misy ireo fepetra hita any @ toeram-ponenana dia afahana miasa ihany koa eny rehetra eny.

Fehiny. Na dia eo aza ireo toetra mahazatra ahafantarana ireo mpifizika FAA any ivelany dia tsy voatery hanana ireo toetra feno ireo ny mpifizika malagasy vao azo antsoina hoe mpifizika FAA. Araka ny voalaza anefa dia ireo toetra notanisaina teo ambony ireo dia masotsivana ahafahana mamantatra ny mpifizika FAA na aiza na aiza misy azy.

Izay indray aloha ny androany. Hiezaka hampiditra ireo vontoantom-pikarohana miandalana @ izay atoato ary mety hatomboka @ Mekanika mba ahafeno ireo fanazavana @ ho avy.

Samihafa

Salama daholo.

Fanamafisana sy vaovao samihafa no ho soratana eto.

Fizikan'ny angovo avo sy fizikan'ny avo angovo: Ny voalohany dia karazany manokana @ fizikan'ny angovo, izany hoe anarana hiantsona ny fizika manazava ireo toetran'ny angovo manana vaika lehibe; mitovy sokajy @ io taranja io ny fizikan'ny angovo iva (energetics) izay taranja-pikarohan'ny Ivotoerana malagasy mifehy ny Angovo (IME).
Ny fizikan'ny avo angovo indray dia ilay fizika manazava ireo tranga fizika eo @ tontolo bitika indrindra sy goavana indrindra.
Ireo tontolo roa toa mifanipaka ireo dia manana toetra mitovy: lehibe ny halehibe fizika manana daka (dimension) angovo ao raha oharina @ ireo hita @ tontolo salatsalany (eo anelanelan'ny bitika indrindra sy ny goavana indrindra). Izany hoe avo angovo ireo tontolo roa ireo, ary ny taranja fizika manazava ireo tranga fizika ao dia antsoina hoe fizikan'ny tontolo avo angovo na afohezina hoe fizikan'ny avo angovo.

Vaovao: Toy ny isan-taona dia misokatra indray ny fandraisana mpianatra any CERN Jiona-Septambra. Ny FAA haitranga fanampy kajy (phenomenology and software) sy ny FAA haitranga teorika (phenomenology and theory) no handraisana ireo mpianatra avy @ firenena rehetra indrindra avy @ ireo firenena zandriny eo @ sehatry ny FAA. Raha ny fahalalako, ny i@HEP-MAD sy ny LPMR, miaraka @ fikarakaran'ny Sampana Fizika eto Ambohitsaina sy Pr Stephan Narison, no nifandimby nandefa mpianatra tany CERN nanomboka ny taona 2001 ka manodidina ny fimaodelina (simulation) sy fanomanana faminanina (prediction) tranga FAA no lohahevitra tena nifantohan'ireo mpianatra malagasy tany (jereo eto sy eto).
Tamin'ireo mpianatra sasany ireo, amin'izao fotoana izao dia:

• mpampianatra-mpikaroka ao @ LPMR-Antananarivo ny iray (Dr D. Randrianasoloharisoa),
  
• mpianatra dokotera FAA haitranga any University of Glasgowny iray (B. Rakotomiaramanana),
  
• mpianatra dokotera FAA haitranga any Institute for Nuclear Physics- Julich sady mpianatra-mpikaroka eto i@HEP-MAD ny iray (H.T. Randriamalala),
  
• ary mpianatra DEA eto @ i@HEP-MAD ny iray (F. Andrianala).

Amin'ity taona ity dia manomana ny (na ireo) mpianatra ho alefa any ny i@HEP-MAD, izay fomba efa tafiditra @ fanofanana ireo mpianatra-mpikaroka ao aminy.

Farany, anisan'ny hetsika FAA (mety) ho atrehan'ireo mpikaroka eto @ i@HEP-MAD @ ity taona ity ny velakevitra QCD 08 (jereo koa ny rohy FAA) izay karakarain'ny Pr Stephan Narison ary atao any LPTA-Montpellier. Tafiditra @ ireo laharana velakevitra QCD efa nanomboka t@ 1985 io velakevitra io; fihaoanana hizaran'ireo mpifizika FAA manokana momba ny tranga fizaka eo anivon'ireo vainga mamorona ny aty matiera (nucleon), izay hazavain'ny teorian'ny Fomba Fihetsika Voafatra ny Loko (F2VL) (Quantum Chromodynamics (QCD)) @ izao fotoana. Amin'ity taona ity dia hifantoka @ ireto lohahevitra ireto ny velakevitra:

• ny lafiny fanandramana, hiresehana ny vokatra F2VL andrasana @ ilay fampifandonana vainga bitika LHC, ny fipotsahana vainga aty matiera toy ny kaona (kaon) sy ny mesona B (B meson), sns;
  
• ny lafiny teorika, hiresahana ny fandrosoan'ny F2VL, ny fifandraisana F2VL-Teorian'ny tady (string theory), ny F2VL haitranga, sns.
  

Ho an'ireo mpikaroka eto @ i@HEP-MAD dia fotoana hanatevenana ireo lohahevi-pikarohana sy hametrahana fifandraisana sy fiaraha-miasa @ ireo ivotoerana FAA hafa ny fanatrehana ny QCD 08. Ny fisian'ireo fitaovana FAA (fitaovam-panandramana, toera-pikarohana, vola) any ivelany dia manamora ny fikarohana ataon'ireo mpifizika FAA malagasy, izany hoe mampiteraka voka-pikarohana malaky raha oharina @ fikarohana eto an-toerana, ankoatra izay dia mampiseho ireo dingana sy fitsipika lehibe ahafahana manao FAA eto Madagasikara ihany koa toy ny famokarana teoria sy ny fifotorana @ fanandramana.
Vokatra (teorika) no resahina satria tiana asongadina fa mila mamokatra vao mahazo vola ary ny vola no fitaovana lehibe iray ahafahan'ny any ivelany mikaroka (jereo eto), ary ny fanandramana dia singa fototra @ FAA satria loharanon'ireo torohay ho an'ny teoria fizika, mampiavaka azy @ teoria matematika.

Amin'ny manaraka dia hiresaka vontoantom-pikarohana na fomba fiasa eo @ FAA.

Taona 2008

Salama daholo.

Amin'izao taona vaovao izao dia faly miarahaba antsika rehetra ary mirary antsika hahatanteraka ireo andraikitra sy asa tokony hatao.
Ny lahatsoratra ho atao eto dia filazana vaovao @ ankapobeany.

HEP-MAD 07: Efa nivoaka teto t@ Zoma 21 desambra teo ny vakiraokan'ilay boky-velakevitra (proceedings) HEP-MAD 07, izay tsy mbola boky raikitra nohon'ny olana tekinika tamina lahatsoratra vitsivitsy. Marihina fa nohon'ny fisian'ireo mpitsara maharitra @ ireo velakevitra HEP-MAD sy ireo ao @ eConf SLAC, dia azo raisina ho voka-pikarohana (publication) iraisam-pirenena ireo lahatsoratra mivoaka @ ireo boky-velakevitra HEP-MAD. Ary nohon'ny fitakiana voka-pikarohana iraisam-pirenena @ ireo mpianatra fizika malagasy @ famenoany ny dokotora dia sehatra iray ahafahan'izy ireo mameno ny dokotorany ny fandraisany anjara ho mpandaha-teny (speakers) @ velakevitra HEP-MAD.

Ivotoerana i@HEP-MAD: Manana tranokala izao ny ivotoeram-pikarohana malagasy momba ny Fizikan'ny avo angovo sy ny fizikan'ny tontolom-be, izay notontonsain'ny mpanorina ny ivotoerana, Stephan Narison. Izany tranokala izany dia ahitana 1) fanolorana ny ivotoerana (ireo tompon'andraikitra, ireo asa fikarohana sy fanofanana,...) , 2) tohy vitsivitsy @ ireo tranokala mitana lahatsora-pikarohana toy ny Word Scientific, ary tohy @ tranokalan'ireo velakevitra HEP-MAD.

Izay no vaovao nisongadina tato ato; @ lahatsoratra manaraka dia hiezaka hanohy ireo lohahevitra napetraka tany aloha.
Manamarika dingana vaovao ny fanomboahan'ny taona koa mamerina ny firarin-tsoa antsika hahatanteraka ireo fikasana mifanaraka @ tokony ho izy.